استفاده از پلاستیک و محصولات سنتز شده از آن در جوامع ، موجب ایجاد مشکلات فراوانی برای حیات وحش و محیط زیست گشته است. همین امر توجه های فراوانی را در سال های اخیر برای کاهش آلودگی های پلاستیکی به خود جلب نموده است در این متن با آلودگی های پلاستیکی و راه هایی برای کاهش آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
آلودگی پلاستیکی چیست؟
در سال 1907 همراه با اختراع باکلیت انقلابی نو در تولید رزین های پلاستیکی و ساخت محصولات پلاستیکی به وجود آمد. اما تنها چند سال بعد کافی بود تا پلاستیک ها در اواخر قرن20 ام به عنوان مقاوم ترین آلودگی در سراسر دنیا شناخته شوند و معایب آن برای همگان آشنا گردد. آلودگی های این ماده زمانی بیشتر آشکار گردید که پلاستیک ها به اشتباه توسط موجودات زنده به عنوان غذا مصرف گردیدند و علاوه بر ان سطوح انباشته ای از این مواد بر روی اقیانوس ها، جنگل ها و حتی کوه ها پدید آمد.
آیا همه ی پلاستیک ها می توانند در آلودگی پلاستیکی نقش داشته باشند؟
پلاستیک ها موادی پلیمری هستند که از مولکول های بزرگ ، زنجیره های طویل و با پیوند های به ظاهر بی پایان تشکیل شده اند. این مواد به دو صورت طبیعی و مصنوعی یافت می گردند. دسته ی طبیعی این ترکیبات مانند ابریشم و لاستیک ها در طبیعت پایدار نمی باشد و نمی توانند آلودگی جدی ای برای طبیعت پدید آورند.
اما امروزه مصرف کنندگان با انواع مختلف این ماده اعم از مصنوعی و طبیعی سر و کار دارند. نوع مصنوعی این دسته از پلاستیک ها در برابر تجزیه پذیری مقاومت می نمایند و می توانند سال های سال بدون تغییر در طبیعت به شکل اولیه ی خود باقی بمانند. بنابراین بیشتر آلودگی های به وجود آمده ناشی از نوع مصنوعی این مواد به حساب می آید.
علاوه بر این ، بسیاری از محصولات پلاستیکی یکبار مصرف و ظروف بسته بندی ، که تقریبا 50 درصد از کل پلاستیک های تولید شده را تشکیل می دهند در اغلب موارد در طبیعت رها می شوند و هرگز به مراکز بازیافت و یا مراکز دفن زباله سپرده نمی شوند. عدم آگاهی دولت ها به مردم و یا عدم توجه به تفکیک و جداسازی زباله ها موجب گردیده تا روز به روز شاهد گسترش این آلودگی ها باشیم. پلاستیک های رها شده در طبیعت می توانند با کمک جریان آب و یا باد به سایر مناطق برده شوند و به سرعت سبب آلودگی مناطق وسیعی شوند.
در نتیجه مطالعات انجام گرفته هیچ کشور و یا گروه خاصی را مسئول این آلودگی ها نمی داند و به طور کلی دلیل و اثرات آلودگی با پلاستیک را می توان در سراسر دنیا مشاهده نمود.
میزان تولید پلاستیک در دنیا چه مقدار است؟
طبق مطالعات انجام گرفته توسط انجمن تجاری پلاستیک اروپا ، تولید پلاستیک در جهان چیزی بیش از 1.5 میلیون تن تا سال 1950 ، حدود 275 میلیون تن تا سال 2010 و 381 میلیون تن تا سال 2015 بوده است.
بین 4.8 تا 12.7 میلیون تن پلاستیک نیز توسط کشور های نزدیک به اقیانوس به این مناطق وارد می گردد.
نسبت به سایر مواد با کاربرد مشابه، مانند آلومینیوم ، شیشه، کاغذ و… پلاستیک ها به دلیل نقطه ی ذوب بالا و سایر ویژگی های پیچیده دارای معایب و مشکلات بیشتری برای بازیافت و یا تجذیه پذیری می باشند.
آلودگی اقیانوسی چیست؟
در اوایل سال 1970 اولین بار دانشمندانی که بر روی پلانکتون ها مطالعه می کردند متوجه ی آلودگی های پلاستیکی اقیانوس ها گردیدند. اقیانوس ها و دریا ها بیشترین مناطقی هستند که در معرض آلودگی پلاستیکی قرار می گیرند. تخمین زده می شود حداقل 5.25 تریلیون ذره پلاستیکی جداگانه با وزن تقریبی 244000 تن (269،000 تن) روی سطح یا نزدیکی اقیانوس ها شناور باشد. این آلودگی از آنجا مورد توجه ی فراوان واقع گردیده که پلاستیک ها می توانند توسط پستانداران موجود در دریا به عنوان غذا بلعیده شود و موجب مرگ آن ها گردد.
اخبار کشته شدن نهنگی باردار در ساحل ساردنیه ایتالیا بر اثر بلعیدن 6 کیلوگرم پلاستیک ( 115 لیوان، 4 بطری، 2 دمپایی، 25 کیسه و…) و دچار شدن وی به عفونت قارچی و باکتریایی در اثر دفع نکردن این پلاستیک ها جهان را در شوک عظیمی فرو برد.
مطالعات چه چیزی را نشان می دهد؟
براساس گزارشی که در سال 2015 توسط کمپین محیط زیست و انجمن محیط زیست مک کینز منتشر گردید ، پنج کشور آسیایی – چین ، اندونزی ، فیلیپین ، ویتنام و تایلند – عامل اصلی به وجود آوردن پلاستیک های موجود در اقیانوس ها می باشند ( این کشور ها حدود 60٪ از زباله های پلاستیکی موجود در اقیانوس ها را تشکیل می دهند.)
سالانه مصرف این مواد توسط جانداران ، جان بسیاری از آن ها را می گیرد در ماه ژوئن امسال نیز نهنگی بر اثر بلعیدن 80 کیسه ی پلاستیکی در جنوب تایلند جان خود را از دست داد. مطالعاتی که اوایل امسال منتشر گردید خطر بیشتر شدن این آلودگی را در اقیانوس ها در صورت عدم مهار آن ، در طی یک دهه چیزی حدود 3 برابر پیش بینی نمود. سازمان ملل متحد زندگی جانداران آبزی را به دلیل مجاورت و همزیستی آن ها با چیزی در حدود 10 میلیون تن زباله بسیار نگران کننده توصیف نمود.
علاوه بر ورود این مواد به غذای جانداران، با گذشت زمان ، زباله های پلاستیکی به آهستگی تجزیه می شوند و به میکروپلاستیک ها تبدیل می گردند که آلودگی آن ها و ورود این ترکیبات به غذای انسان باعث نگرانی دانشمندان نیز گردیده است.
بیشترین زباله های پلاستیکی کدامند؟
بطری های نوشیدنی رایج ترین زباله های تولیدی می باشند. جالب است بدانید تنها 480 بیلیون از این بطری ها در سال 2016 به فروش جهانی رسید و این به معنی فروش یک میلیون بطری در دقیقه به حساب می آید.
نکته ی جالب توجه این است که تنها 110 بیلیون از این بطری ها متعلق به غول بزرگ نوشیدنی کوکاکولا می باشد!!!!!
در این بین کمتر از 50 درصد از این بطری ها برای بازیافت آماده می گردند و حدود 7 درصد از آن به عنوان بطری مجددا مورد استفاده قرار می گیرند. و این به معنی رها شدن میلیون ها بطری به محیط زیست می باشد.
این مواد چه خطراتی برای سلامت انسان می توانند به همراه داشته باشند؟
پیش بینی می شود حدود 10 میلیون تن پلاستیک هر ساله وارد اقیانوس ها می شود.
مصرف این مواد توسط جانداران دریایی که توسط انسان به عنوان غذا مصرف می شوند می تواند سبب ورود میکروپلاستیک ها به بدن آن ها شود. تأثیر مصرف انسان در خوردن ماهی حاوی پلاستیک تا حد زیادی ناشناخته است.
اما در سال 2016 سازمان ایمنی و سلامت مواد غذایی اروپا هشدار های جدی ای در به خطر افتادن سلامتی انسان در اثر مصرف گوشت های حاوی میکروپلاستیک ها صادر نموده است.
از آنجایی که پلاستیک ها را از موادی مانند گاز ، طبیعی نفت ، سلولز و … (پلیمرها که عمده مواد تشکیل دهنده پلاستیک هستند را عموما از ترکیبات نفتی و هیدروکربنی تولید می کنند) تولید می کنند ، حضور آنها در محیط زیست می تواند مخرب و آسیب رسان باشد.
تولید زباله های پلاستیکی
رشد سریع جوامع و ساخت و ساز مهمترین عوامل تقاضای بی رویه برای پلاستیک در سال های اخیر بوده اند. تولید زباله های پلاستیکی با افزایش جمعیت ، سبک زندگی ، زمین های اقتصادی و فعالیت های توسعه ای ارتباط مستقیم دارد. از سال 1990 تا به امروز تقاضا برای این مواد هر ساله 5% افزایش داشته است ، این افزایش تقاضا به تولید بیشتر و در نتیجه زباله بیشتری نیز خواهد انجامید.
از آنجایی که این ترکیبات در موارد مختلفی (خانه ، کشاورزی ، بسته بندی و …) مورد استفاده قرار می گیرند ، آنها را به پلاستیک های شهری و صنعتی طبقه بندی می کنند. زباله های صنعتی یکدست هستند که در طول تولید محصولات پلیمری ، بسته بندی و فرآوری تولید می شوند. زباله های شهری ضایعات ناهمگن هستند که شامل کیسه ها ، بسته بندی ، اسباب بازی ، سیم ، CD و بسیاری محصول دیگر می شوند.
در سطح جهان روزانه حدود 32 میلیارد تن زباله پلاستیکی تولید می شود که از این مقدار تنها 65% آنها در محل های دفن زباله دفن می شوند.
این مواد به دو دسته ترموپلاستیک (پلی اتیلن ترفتالات ، پلی اتیلن سبک و …) و ترموست (رزین اپوکسی و …) دسته بندی می شوند. ترموها قبلیت بازیافت دارند و حدود 80 درصد از کل ضایعات را شکل می دهند.
خطرات زیست محیطی
پلاستیک ها برای حیات خشکی و دریایی بسیار سمی هستند. محصولات معمولی که ما از آنها استفاده می کنیم عملا غیر تجزیه پذیر هستند و مدت های زیادی را بدون تغییر در طبیعت باقی می مانند. همچنین مقاومت بالایی در برابر پیری دارند ، به تکه های کوچکی تبدیل شده و در محیط انباشته می شوند. محصولات جانبی خطرناک یا مونومرهای آزاد از طریق محلول های تولید شده در محل دفن زباله به آبهای شیرین و دریا راه پیدا می کنند.
تاثیر بر زندگی موجودات دریایی
- در اقیانوس ها ، کیسه های پلاستیکی همانند طعمه ای برای ماهی ها هستند. ماهی ها ، پستانداران ، لاک پشت ها و حیوانات دریایی دیگر این پلاستیک ها را همراه با غذای خود مصرف می کنند. این زباله ها به پوشش داخلی معده و روده حیوانات دریایی آسیب می زند ، دستگاه گوارش را مسدود کرده و میزان تغذیه حیوانات را به حداقل می رساند. Moore در سال 2008 گزارش داد که 267 گونه دریایی اعم از ماهی ها ، پستانداران ، بی مهرگان و … تحت تاثیراین زباله ها هستند.
- موجودات دریایی در پلاستیک های شناور به دام می افتند که باعث ایجاد مشکل در حرکت آنها و درنتیجه غرق شدن می گردد. شواهد بسیاری از وجود قطعات کوچک در روده ماهی ها توسط محققان مختلف گزارش شده است.
- همچینین با انتقال گونه های تهاجمی می تواند موجب تخریب زیست بوم گردد.
- میکروارگانیسم ها و سایر دیاتوم ها بر روی این قطعات شروع به رشد کرده و باعث ایجاد رسوب های زیستی می شوند. این رسوب ها موجب سنگینتر شده قطعه و غرق شدن آن در عمق دریا می شوند. وجود این زباله ها در کف دریا باعث ایجاد هیپوکسی خواهد شد که می تواند اکوسیستم دریایی ار به هم بریزد.
- پلاستیک های شناور نیز می توانند با جلوگیری از بازگشت سریع ماهی به عمق دریا او را به کام مرگ بکشانند.
ترکیبات شیمیایی مضر
برخی از ترکیبات شیمیایی که در تولید پلاستیک ها مورد استفاده قرار می گیرند مانند مونومر ها و افزودنی ها می توانند در طول چرخه عمر این ترکیبات به محیط زیست راه پیدا کرده و بر روی زندگی موجودات و محیط زیست اثرات نامطلوب بگذارند. بیسفنول A ، فتالات ها ، پلی هالوژنه ها، نونیل فنول و ترکیبات ضد باکتری مانند تری کلوسان اثراتی جدی و سمی بر روی انسان و محیط زیست دارند.
