کشاورزی مدرن در ایران

کشاورزی مدرن در جهان امروز به وسیله ای برای تولید بیشتر و بهینه تر محصولات غذایی تبدیل شده است . اما متاسفانه بهره وری از این روش در کشور ما هنوز با چالش های بزرگی رودررو است . در ادامه با استفاده از آمارهای جهانی ( ارائه شده توسط فائو )به این مسئله بیشتر خواهیم پرداخت . 

 

مقدمه

تولید محصولات کشاورزی در ایران به اولین سال های تمدن بشری باز می گردد . مطالعات صورت گرفته در غرب ایران نشان میدهد که انسان ها از 12000 سال پیش به منظور تامین غذای خود و دام هایشان دست به کشت محصولاتی مانند جو ، نخود ، عدس و گندم زدند . شیوه های باستانی برای کاشت محصولات غذایی و کشاورزی تا به امروز نیز کم و بیش ادامه دارد اما هدف و سیاست گذاری ها به سمت کشاورزی مدرن و استفاده بهتر از منابع خاکی و آبی کشور است .

عوامل متعدد آب و هوایی و اقلیمی ، اقتصادی ، سیاسی و … توانایی اثرگذاری بر روی کشاورزی و تولید محصولات غذایی را دارند که باید با استفاده از اطلاعات به روز و در نظر گرفتن پارامترهای موثر ، سعی بر حل و فصل آنها کرد . از سویی تحریم 

های اقتصادی و محدود شدن راه های تجارت ایران با سایر کشورهای جهان یکی از دغده های اصلی در این حوزه هستند .

با وجود تمام مشکلات ذکر شده ، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در سال گذشته رشد بسیار خوب 15 درصدی را در مقایسه با سال 1396 داشت و توانست در حدود 14.5 درصد از کل میزان صادرات غیر نفتی ایران را به خود اختصاص دهد .

 

کشاورزی مدرن

 

محصولات اساسی

گندم و برنج به عنوان دو ماده اصلی غذایی در ایران شناخته می شوند . در ایران ، نان گندم از دیر باز به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین کالری مورد نیاز انسان شناخته می شده است و هنوز هم نقشی اساسی را ایفا می کند . پس از گندم برنج در جایگاه دوم قرار دارد و پس از آن محصولات لبنی مانند ماست و پنیر ، میوه ها ، سبزیجات و آجیل نیز به عنوان منابع تامین کالری مورد استفاده قرار می گیرند .

نکته حائز اهمیت تاثیرات وضعیت اقتصادی کشور بر میزان تقاضا برای گندم و برنج است . با توجه به بالاتر بودن قیمت برنج نسبت به گندم ، با افزایش درآمد و بالاتر رفتن سطح رفاه زندگی مردم ، میزان تقاضا برای برنج بالاتر رفته و از میزان تقاضا برای گندم کاسته می شود .

همچنین گوشت و موجودات زنده نیز نقش پررنگی در سفره غذای ایرانیان دارند و در سال های اخیر شاهد رشد تقاضا برای آن بوده ایم در اشکال زیر میزان تولید و تقاضا برای گندم ، برنج و گوشت را در سال های مختلف می توان مشاهده کرد .

گندم

 

میزان تولید و تقاضای گندم

برنج

میزان تولید و تقاضای برنج

گوشت

میزان تولید و تقاضای گوشت

یکی از نکات مهم در رابطه با کشاورزی در ایران ، سنتی بودن بخش قابل توجهی از آن است . این شیوه کشاورزی علاوه بر کاهش میزان تولید باعث ایجاد خساراتی در محیط زیست خصوصا منابع آب زیرزمینی شده است . یکی از راه های مفید و شاید بهترین آنها برای برون رفت از این مشکل مدرنیزاسیون کشاورزی در کشور است . در ادامه به تعریف انواع کشاورزی خواهیم پرداخت :

کشاورزی سنتی

شاید مهمترین تفاوت بین این دسته بندی ها مربوط به شیوه ای است که کشاورزان خود و نقششان را می بینند . به عنوان مثال کشاورزان سنتی منابع موجود مانند زمین ، خاک و بذر را برای تولید و پرورش آنچه که طبیعت اجازه می دهد به کار می برند . در این روش از فرآیندهای متعارفی برای انتخاب زمین ، نوع بذر ، نحوه کاشت و محافظت در برابر گیاهان و حیوانات استفاده می شود . میزان تولید در چنین سیستم هایی در وهله اول به خاصلخیزی خاک و شرایط آب و هوایی بستگی دارد . در این روش میزان بهره وری یا ثابت است و یا از رشد کمی برخوردار است .

کشاورزی مدرن

کشاورزی مدرن رویکردی در حال تحول در نوآوری های کشاورزی و شیوه های کشاورزی است که به کشاورزان کمک می کند تا بهره وری تولید را افزایش داده و میزان مصرف منابع طبیعی مانند آب ، خاک ، انرژی … را کاهش دهند . کشاورزی مدرن حاصل پیشرفت مداوم در ابزارها و داده های دیجیتال و همچنین همکاری کشاورزان و محققان در بخش های دولتی و خصوصی است .

پهباد کشاو

به عبارتی کشاورزی مدرن یعنی کشاورزی با استفاده از فنون و فن آوری های جدید که باعث بالارفتن بهره وری و تولید محصولات غذایی خواهد شد . به عنوان مثال در اوایل قرن بیستم استفاده از کود های نیتروژن دار و فسفاته و سموم دفع آفات ، انقلابی سبز را در تولید موادی مانند گندم ، ذرت ، برنج و غیره رقم زد . یا در گذشته کشاورزان برای شخم زمین از گاوآهن استفاده می کردند ، اما در حال حاضر از تجهیزات چند منظوره برای این کار بهره می برند . در این سیستم ، کشاورزان عقیده دارند که نقش محوری تری را در تولید و بهره وری ایفا می کنند  .  

چالش ها و ملزومات کشاورزی مدرن در ایران

علی رغم نقش مهمی که کشاورزی در اقتصاد ایران ایفا می کند ، متاسفانه تلاش ها برای نوین کردن روش های کاشت و بهره برداری محصولات همچنان ضعیف و ناکافی هستند . به عنوان مثال تولید گندم که به عنوان یکی از اساسی ترین مواد غذایی مورد استفاده ایرانیان شناخته می شود در سال های اخیر شاهد نوسانات زیادی بوده است .

مقدار تولید 

هر ساله خبرهایی در مورد خود کفایی و یا نیاز به واردات گندم شنیده می شود که نشان از وجود نوسان در میزان تولید داخل کشور دارد . یکی از دلایل عمده این نوسان این است که اغلب کشاورزان با استفاده از روش های سنتی اقدام به کشت می کنند و از این رو تغییرات آب و هوایی و محیطی اثر زیادی را بر روی میزان تولید می گذارند و پیش بینی میزان تولید را عملا غیر ممکن می سازند . مدرنیزاسیون و به کار بردن روش های نوین کشاورزی می توانند تا حدودی این مساله را کنترل کنند و در وهله اول به تثبیت مقدار تولید و سپس افزایش آن بیفزایند .

ربات های برداشت میوه

مصرف آب

یکی دیگر از مشکلاتی که امروزه کشاورزی سنتی برای ما به وجود آورده است ، در زمینه آب و منابع اب شیرین است . بر اساس آمارها در حدود 70% از آب شیرین کشور در حوزه کشاورزی مصرف می شود که مقدار زیادی از آن هدر می رود . یقینا بهره گیری از روش های مدرن می توانند میزان آب مصرفی در این حوزه را تا میزان قابل قبولی کاهش دهند .

کشاورزی مدرن صرفا به تولید مربوط نمی شود و علاوه بر آن در زمینه یافتن مشتری و نحوه ارائه محصول و بازاریابی نیز ورود می کند . یکی از مثال های واضح در این مورد زعفران است . ایران در دنیا به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده زعفران شناخته می شود و در رده دوم اسپانیا قرار دارد  و این در حالی است که اسپانیا بزرگترین وارد کننده زعفران از ایران نیز به شمار می رود . همین نکته نشان می دهد که عدم ارتباطات تجاری مناسب و گسترش ندادن صادرات این محصول به کشورهای دیگر ، باعث به وجود آمدن غولی خودساخته خواهد شد که می تواند بازار را با خرید و صادرات دوباره محصول تولیدی ما ، در دست گرفته و از آن سود آوری داشته باشد .

مصرف آب در کشاورزی سنتی

آموزش

آموزش کشاورزان و تولیدکنندگان در حال حاضر بزرگترین چالش موجود در کشور است . علی رغم تلاش هایی که وزارت کشاورزی در این زمینه انجام داده است ، هنوز هم بخش کثیری از کشاورزان ما اطلاعات و امکانات لازم را برای تغییر سبک کشت ، برداشت و فروش محصول خود ندارند . البته نداشتن اقتصاد کاملا آزاد و مراودات مالی محدود با سایر کشورها نیز  یکی از عوامل مشکل زا در راه تولید شده است . قطعا داشتن اطلاعات در مورد بازارهای جهانی و تغییرات احتمالی بازار در آینده ، می توانند در بهینه سازی میزان تولید محصولات غذایی کمک بسزایی کنند .

یکی از سازمان هایی که هر ساله اطلاعات مفیدی را در این زمینه ارائه می دهد سازمان خواربار و کشاورزی بین الملل (فائو) است . در ادامه به بخشی از گزارش این سازمان در مورد بازار محصولات غذایی در سال 2018 میلادی پرداخته ایم . این اطلاعات تنها بخشی از گزارش مفصل فائو در باره چشم انداز محصولات غذایی در 10 سال آینده است .

بازار جهانی مواد غذایی در سال 2018

بر اساس گزارشی که توسط فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) منتشر شده است ، شرایط تولید و قیمت مواد غذایی مختلف در جهان به قرار نمودارهای زیر بوده است ( توضیحات هر نمودار در ذیل آن ذکر شده است ) :

 

غلات 

تولید و قیمت غلات در سال 2018

تولید غلات در سال 2018 برای دومین سال پیاپی با کاهش روبه رو بود که دلیل اصلی آن مربوط به گندم و غلات دانه درشت می شود . از سوی دیگر تولید ذرت با افزایش همراه بوده است .

میزان تولید برنج نیز در سال 2018 در مقایسه با سال گذشته بیشتر بوده است با این حال برای اولین بار در 6 سال گذشته سهام جهانی غلات سقوط کرد .

دانه های روغنی

تولید و قیمت دانه های روغنی در سال 2018

با توجه به تعرفه گمرکی که چین بر روی سویای آمریکا وضع کرد ، قیمت سویا در اوایل سال با افزایش همراه بود اما در ادامه روند کاهشی داست که بخشی از آن به دلیل بالا بودن سهام و عدم قطعیت بازار است .

شکر 

تولید و قیمت شکر در سال 2018

به دلیل شرایط نامساعد جوی که در هند ، تایلند و اروپا شاهد آن بودیم ، مازاد تولید کمتری در فصل 2018-2019 در مقایسه با 2017-2018 خواهیم داشت . به دلیل مازاد تولید در فصل 2017-2018 قیمت شکر با کاهش روبه رو شده بود .

گوشت

تولید و قیمت گوشت در سال 2018

تولید گوشت گاو ، خوک و طیور در سال 2018 افزایش یافته است که بخش عمده آن منشا گرفته از اتحادیه اروپا ، روسیه و ایالات متحده امریکا است . به دلیل شیوع تب خوکی آفریقایی ، این محصول در چین با رکود و افت مواجه شد . در سال 2018 قیمت خوک و طیور کاهش یافت در حالیکه قیمت گوش گاو پایدار بود .

محصولات لبنی 

تولید و قیمت شیر و لبنیات در سال 2018

تولید شیر جهانی در 2018 با رشد 1.6 درصدی همراه بود ، دلیل این امر افزایش 3 درصدی تولید در هند و افزایش تولید در سه صادر کننده عمده یعنی اتحادیه اروپا ، نیوزیلند و آمریکا بود . قیمت کره در سال گذشته با کاهش همراه بوده است در حالی که قیمت پودر شیر بدون چربی (SMP) با افزایش همراه بوده است .

ماهی 

تولید و قیمت ماهی در سال 2018

تولید ، تجارت و مصرف ماهی همگی در سال 2018 شاهد مقادیر حداکثری بودند . دلیل این افزایش تولید را می توان به افزایش صید در آمریکای جنوبی و گسترش آبزی پروری نسبت داد . قیمت ماهی در نیمه اول 2018 رشد کرد و برای بیشتر گونه ها بالاتر از سال 2017 باقی ماند .

پنبه 

تولید و قیمت پنبه در سال 2018

به دلیل مشکلات افات و آب و هوا که تولید کنندگان عمده را گرفتار خود کرد ، میزان تولید پنبه در 2018 با 3 درصد کاهش روبه رو شد . میزان مصرف در بنگلادش ، ترکیه و ویتنام به شدت افزایش داشت . قیمت ها به طور کلی با کاهش روبه ور بود اما همچنان در مقایسه با اصلی ترین جایگزین آن یعنی پلی استر قیمت بالایی دارد .

مبتکران شیمی

2 نظر برای «کشاورزی مدرن در ایران ، چالش ها و ملزومات»

  • نازنین مقامی می‌گوید:

    ممنون از مقاله علمی و مفیدتون، منم تو یه رسانه ای خوندم که درباره راهکارهای جدیدی که شرکت ها برای حفظ محیط زیست و حوزه کشاورزی ارائه دادن صحبت میکرد، به نظرم این کارا خیلی باید بیشتر انجام بشن تا بتونیم یه قدم چشمگیر تو پیشرفت محیط زیست ببینیم.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *