غذاهای کنسروی و نحوه تولید آنها

به وجود آمدن فرآیند کنسرو سازی به اواخر قرن هجدهم میلادی برمی گردد، جایی که ناپلئون بناپارت نگران غذای سربازان خود بود و از این رو جایزه ای را برای فردی که بتواند روشی موثر را جهت نگه داری مواد عذایی ابداع کند، تعیین نمود.

نیکلاس آپرت ایده نگهداری مواد غذایی در بطری ها مانند شراب را تصور نمود. پس از حدود 15 سال آزمایش و تحقیق او فهمید اگر غذایی به اندازه کافی گرم شده و سپس در یک بطری مقاوم در برابر نفوذ هوا بسته بندی شود فاسد نخواهد گشت.

پیتر دوراند انگلیسی گامی رو به جلو در این فرآیند برداشته و روشی را برای آب بندی مواد غذایی در ظروف فلعی ارائه داد، این روش توسط دورکین و هال تکمیل شد و آنها اولین کارخانه کنسروسازی تجاری را در سال 1813 تاسیس کردند.

با گسترش بیشتر و افزایش کنجکاوی ها در این زمینه پای این صنعت به ایالات متحده نیز رسید و نخستین کارخانه کنسروسازی برای صدف ، گوشت ، میوه و سبزیجات در این کشور نیز تاسیس شد.

بیش از 50 سال بعد لوئیس پاستور توانست دلیل اثرگذاری کنسرویزاسیون را شرح دهد. او اثبات نمود که رشد میکروارگانیسم ها دلیل اصلی فساد به وجود آمده در مواد غذایی است و این روش از رشد مکیروارگانیسم ها جلوگیری می کند.

نحوه کنسرویزاسیون

همانگونه که گفته شد کنسرو سازی عبارت است از  استرلیزه کردن مواد غذایی در یک ظرف مقاوم در برابر نفوذ هوا ، که اجازه می دهد مواد غذایی را بتوان به مدتی طولانی در دمای اتاق نگهداری نمود.

دو روش معمول برای کنسروسازی وجود دارد: 1- استرلیزاسیون داخل ظرف 2- استرلیزاسیون خارج از ظرف

استریلیزاسیون داخلی

در این روش غذای بسته بندی شده در بطری های فلزی و یا شیشه ای با استفاده از یک فرآیند متقابل مانند بخار حرارت داده می شود. این کار تا زمانی انجام می شود که دمای بخش مرکزی ماده غذایی به دمای مورد نیاز جهت استرلیزاسیون برسد. براین اساس در این روش هم بسته بندی و هم محصول با یکدیگر استرلیزه می شوند. فرآیند متقابل نی تواند برای تمام مواد غذ ایی مورد استفاده قرار گیرد.

استرلیزاسیون خارج از ظرف

در این روش ابتدا غذا یا محصول به صورت جداگانه استرلیزه شده و سپس تحت شرایط خاص بسته بندی می شود. به صورت کلی فرآیند استرلیزاسیون محصولات کنسروی یا بسته بندی شده سه فاز دارد: فاز گرم کردن، فاز ماندگاری و فاز خنک سازی.

در فاز گرمایش ، آب یا بخار به عنوان عامل گرمایی استفاده می شود. در این مرحله دمای محصول از دمای محیط به دمای مورد نظر برای استرلیزه کردن می رسد. در فاز ماندگاری دمایی که در مرحله قبل به آن دست یافتیم، به مدت زمان خاصی حفظ می شود. در فاز خنک سازی سیالی با دمای پایین مانند هوا و یا آب برای پایین آوردن دمای محصول استفاده می شود.

آیا از نگهدارنده در کنسروها استفاده می شود؟

اصولا هدف از استرلیزاسیون و کنسروسازی مواد غذایی از بین بردن میکروارگانیسم ها و بالابردن زمان ماندگاری آنهاست ، از همین رو در خیلی از کنسروها از مواد نگهدارنده دیگر استفاده نمی کنند. اما همچنان برخی از این محصولات دارای ترکیبات نگهدارنده هستند.

در ادامه به معرفی برخی از نگهدارنده و افزودنی های معروف در صنایع غذایی می پردازیم:

نیتریت سدیم

سدیم نیتریت که عموما در فرآورده های گوشتی مانند سوسیس و کالباس و کنسرو یافت می شود. علی رغم خطرات و مشکلاتی که می تواند برای سلامتی انسان به وجود بیاورد اما در بسیاری موراد راه گریزی نیست و باید از آن استفاده نمود.

پروپیلن گلیکول

این ترکیب به دلیل خصوصیاتی که دارد در بسیاری از محصولات غذایی مورد استفاده قرار میگیرد. جلوگیری از فساد، تنظیم ویسکوزیته و بهبود شکل محصول تنها برخی از کاربری های پروپیلن گلیکول هستند. مونو پروپیلن گلیکول در هر محصولی می تواند کارکرد متفاوتی داشته باشد، پس اگر در محصولاتی مانند غذاهای کنسروی ردی از این ماده را پیدا کردید نترسید زیرا PG برای عموم افراد ماده ای امن است.

استات سدیم

سدیم استات نیز یکی دیگر از نگهدارنده های معروفی است که در تولید محصولات کنسروی مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال در اکثر رب های گوجه فرنگی از استات سدیم استفاده شده است.

ترکیبات ذکر شده (نیتریت سدیم، پروپیلن گلیکول و استات سدیم) که دراینجا به صورت خاص به آنها اشاره کردیم تنها مثال هایی از افزودنی هایی هستند که در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می گیرند و مواد شیمیایی فراوانی وجود دارند که در این صنعت برای بهبود محصولات تولیدی مورد استفاده قرار می گیرند.

آیا استفاده از غذاهای کنسروی مضر است؟

پاسخ به این سوال را نمی توان با استفاده از یک “بله” و یا “خیر” ساده داد. ترکیبات شیمیایی بسیاری وجود دارند که هنوز هم برای استفاده و یا عدم استفاده از آنها در محصولاتی که با بدن انسان سروکار دارند کشکمش وجود دارد. به عنوان مثال نیتریت سدیم را بسیاری عامل به وجود آورنده سرطان می دانند اما هنوز نتوانسته اند سازمان های جهانی و کشورها را مجبور به تصویب قانون ممنوعیت انها نمایند. البته در این میان تولیدکنندگان نیز دلایل بسیار محکمی برای تداوم استفاده ارائه می کنند.

با توجه به موارد گفته شده و از آنجایی که محصولات کنسروی نیز می توانند در ساختار خود حاوی ترکیبات شیمیایی متفاوتی باشند، به صورت مطلق نمی توان رای به خوب و یا بد بودن انها داد.

نتایج:

• هدف اصلی از استرلیزه کردن مواد غذایی جلوگیری از فساد و خراب شدن انها در طولانی مدت است
• همانند تمامی محصولات فرآوری شده این محصولات نیز می توانند در برخی موارد به دلیل شرایط فرآیند، ترکیبات افزوده شده و … مضر اتی را به همراه داشته باشند.
• به طور کلی توصیه می شود زمانی از غذاهای کنسروی استفاده کنید که غذای تازه و سالم در دسترس نباشد.