شوری خاک یکی از مهم‌ترین مسائلی است که کار کشاوزان را به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک تحت تاثیر قرار می‌دهد. وقتی نمک‌های محلول موجود در خاک زیاد شوند، شوری خاک ایجاد می‌شود که بر رشد گیاهان و تولید محصولات کشاورزی تاثیر مستقیم می‌گذارد. در این میان، ما می‌توانیم با استفاده از کودهای مناسب شوری خاک را کاهش دهیم و از گیاهان خود مراقبت کنیم تا بتوانند مواد مغذی مور نیاز خود را از خاک دریافت کنند و رشد کافی داشته باشند. اگر شما نیز در مورد علائم شوری خاک و بهترین کود ضد شوری خاک کنجکاو هستید، این مقاله را از دست ندهید.
شوری خاک چیست؟
شوری خاک در نتیجه افزایش مواد معدنی و نمک‌های محلول در آب ایجاد می‌شود. بیشتر اوقات، یون‌های معدنی زیر در شوری خاک دخیل هستند:
جالب است بدانید به دلیل شوری خاک، نمی‌توانیم از بیش از نیم میلیارد زمین برای تولید محصولات زراعی استفاده کنیم. بنابراین باید به فکر راه حلی موثر برای برطرف کردن این مشکل باشیم.
علت شوری خاک چیست؟
همانطور که گفتیم، شوری خاک به دلیل باقی ماندن نمک‌های محلول در زمین ورزی اتفاق می‌افتد. ممکن است این موضوع به طور طبیعی یا در نتیجه فعالیت‌های انسان بوجود بیاید. برخی از دلایل شوری خاک عبارتند از:
- آب و هوای خشک و بارندگی کم که باعث می‌شود نمک‌ها از زمین زراعی خارج نشوند.
- سرعت تبخیر بالا که در نتیجه‌ی آن نمک‌های موجود در سطح زمین افزایش پیدا می‌کنند.
- زهکشی ضعیف که باعث می‌شود نمک های موجود در خاک به دلیل عدم انتقال آب شسته نشوند.
- آبیاری با آب غنی از نمک نیز باعث شوری خاک می‌شود.
- حذف پوشش گیاهی با ریشه عمیق نیز در شوری خاک نقش دارد.
شما می‌توانید با بررسی سطح خاک، سرعت نفوذ آب و وضعیت پوشش گیاهی آن منطقه به شور بودن خاک پی ببرید.
علائم شوری خاک چیست؟
در این بخش، به بررسی علائم شوری خاک می‌پردازیم:
- کاهش کیفیت آب‌های زیر زمینی
- افزایش رطوبت در ساختمان‌های آن منطقه
- افزایش سطح آب زیر زمینی در چاله‌ها
- فرسودگی جاده و فرو ریختن آن
- افزایش تعداد گیاهانی که به نمک مقاوم هستند
- تغییرات در پوشش گیاهی
- از بین رفتن پوشش گیاهی در مناطق کم ارتفاع
- عدم رشد گیاهان و جوانه زدن آنها
ممکن است شوری خاک بر مناطقی به گستره چند متر مربع تا چند هکتار را پوشش بدهد.
تاثیر شوری خاک بر گیاهان
شوری خاک تقریبا بر تمامی جوانب رشد گیاه از جمله جوانه زنی، رشد رویشی و رشد زایشی گیاه تاثیر می‌گذارد. برخی از اثرات شوری خاک بر گیاهان به شرح زیر هستند:
سمیت یونی (Ion toxicity)
وقتی مقادیر برم، کلر و سدیم موجود در آب آبیاری گیاهان زیاد باشد ممکن است به گیاهان آسیب بزند. مقادیر کم برم (کمتر از 0.5mg/kg) برای رشد گیاه ضروری است اما اگر مقدار برم موجود در آب آبیاری از 0.5mg/l بیشتر باشد، برای گیاهان سمی به شمار می‌آید. درست همانند برم، اگر مقادیر سدیم و کلر موجود در آب نیز زیاد باشد بر سلامت گیاه تاثیر می‌گذارد. به این ترتیب می‌توانیم بگوییم سمیت یونی زمانی ایجاد می‌شود که مقادیر این یون‌ها در آبیاری زیاد باشد و جذب گیاه شوند. در نتیجه حین تعرق آب، این یون‌ها نیز در برگ گیاهان تجمع پیدا کنند.
به عنوان مثال، یکی از گیاهانی که آسیب زیادی از شوری خاک می‌بیند گوجه فرنگی است. درواقع، افزایش شوری خک با کاهش حتوای رنگدانه گوجه فرنگی ارتباط مستقیم دارد و باعث کاهش محصول می‌شود.
تنش اسمزی (Osmotic stress)
معمولا اگر آبی که گیاهان جذب می‌کنند حاوی مقدار زیادی نمک باشد، تعادل آب و الکترولیت در گیاه بهم می‌خورد و تنش اسمزی ایجاد می‌شود. در واقع، تجمع بیش از حد سدیم در دیواره سلولی سلولی می‌تواند منجر به مرگ سلول شود. تنش اسمزی بر رشد گیاه و کیفیت محصول تاثیر می‌گذارد.
کمبود مواد مغذی (Nutrient deficiency)
وقتی گیاهان در معرض شوری خاک قرار داشته باشند، ظرفیت آنها برای جذب مواد مغذی کاهش پیدا می‌کند و نمی‌توانند ترکیبات لازم برای رشد را از خاک دریافت کنند. در نتیجه، گیاهان دچار کمبود مواد مغذی می‌شوند. شوری خاک جذب فسفر را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهد، زیرا یون‌های فسفات می‌توانند با یون‌های کلسیم رسوب تشکیل بدهند.
بیشتر بخوانید: کود فسفر
استرس اکسیداتیو (Oxidative stress)
شوری خاک باعث ایجاد استرس اکسیداتیو در ریشه‌ها و برگ‌های بالغ گیاه می‌شود. اما تاثیر آن بر برگ‌های جوان کمتر است. شاید این سوال در ذهن شما بوجود بیاید که ساترس اکسیداتیو چیست؟ جالب است بدانید تنش اکسیداتیو پدیده شیمیایی و فیزیولوژیکی پیچیده‌ای است که در نتیجه‌ی نتش‌های زیستی و غیر زیستی گیاهان ایجاد می‌شود. در نتیجه، استرس اکسیداتیو باعث تولید بیش از حد گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) می‌شود. این گونه‌ها به طور مستقیم به کاهش کیفیت محصولات و رشد گیاه تاثیر می‌گذارد.
سایر تاثیرات شوری خاک عبارتند از بهره وری پایین کشاورزی و افت کیفیت محصولات، بازده اقتصادی کم و فرسایش خاک.
روش های کاهش شوری خاک
چند تکنیک برای مقابله با شوری خاک وجود دارد که باعث بهبود کیفیت محصولات کشاورزی می‌شود.
افزایش زهکشی
پیشنهاد می‌شود برای کاهش شوری خاک و حذف نمک از سطح زمین، زهکشی را افزایش دهید. همچنین شما می‌توانید محصولاتی پرورش دهید که رطوبت را به خوبی جذب می‌کنند و مانع مرطوب شدن طولانی مدت زمین می‌شوند.
استفاده از کود مناسب
به طور کلی، افزودن کودهای اصلاحی می‌تواند خواص فیزیکی و شیمیایی خاک شود را بهبود بدهد. همچنین، برخی کودهای کشاورزی با افزایش تخلخل خاک، تجمع نمک را کاهش می‌دهند و اجازه نمی‌دهند حجم زیادی از نمک محلول در آب جذب گیاه شود. یکی از این کودها اسید هیومیک است که بهترین کود ضد شوری برای خاک به شمار می‌آید.
برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که در میان انواع کود ضد شوری، برطرف کردن شوری خاک با اسید هیومیک باعث افزایش جذب عناصر و بهبود رشد گیاه شده و با تقویت سیستم دفاعی گیاه در برابر تنش، اثرات ضد شوری را کاهش می‌دهد.
فواید اسید هیومیک برای شوری خاک
هیومیک اسید می‌تواند بستری برای تجزیه میکروبی فراهم کند، خواص خاک را بهبود ببخشد و ظرفیت نگهداری آب را افزایش دهد. همین موضوع باعث می‌شود عناصری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم بیشتر در دسترس گیاهان قرار بگیرد. وقتی گیاه بتواند مواد مغذی مورد نیاز خود را از خاک بگیرد، مقاومت بیشتری در برابر تنش‌های محیطی پیدا می‌کند.
کود آلی مایع کلسیمی
یکی دیگر از کودهایی که کاربرد گسترده‌ای در کنترل شوری خاک دارد کود آلی مایع کلسیمی است. شما می‌توانید از این کود برای محصولات زراعی، صیفیجات، باغات و محصولات گلخانه‌ای استفاده کنید. این کود شیمیایی با جایگزین کردن عنصر کلسیم به جای سدیم خاک در بهبود رشد گیاه نقش مهمی ایفا می‌کند.
چگونه از شور شدن خاک پیشگیری کنیم؟
پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از شوری خاک، سیستم آبیاری قطره‌ای را اجرا کنید و به هیچ عنوان بیش از حد گیاهان خود را آبیاری نکنید. بهتر است تا حد امکان مصرف آب شور برای آبیاری گیاهان خود را کاهش دهید. همچنین، از خاک ورزی عمیق خاک با ماشین‌های سنگین خودداری کنید، زیرا نمک‌های خاک را به ناحیه ریشه منتقل می‌کند.
جمع بندی
شوری خاک یکی از مشکلاتی است که ذهن بسیاری از کشاورزان را درگیر کرده است. این مسئله باعث می‌شود گیاهان ترکیب آب و مقدار زیاد نمک محلول در آن را جذب کنند. در نتیجه، تعادل بین میزان آب و الکترولیت موجود در آنها کاهش بیابد. برخی انواع کود ضد شوری مانند اسید هیومیک به برقراری این تعادل کمک می‌کند و باعث رشد گیاه و بهبود کیفیت محصول می‌شود.
