جوهر نمک چیست و چه نوع اسیدی است ؟

جوهر نمک چیست؟ چه نوع اسیدی است؟ چه کاربردی دارد (صنعتی و در منزل)؟ آن را از کجا تهیه کنیم و چگونه از آن استفاده کنیم؟ تفاوت وایتکس و جوهر نمک چیست؟ اینها برخی از سوالات شما در مورد جوهر نمک است که قصد داریم در این مقاله به آنها پاسخ دهیم، پس تا پایان با ما همراه باشید. 

جوهر نمک چیست ؟

جوهر نمک با نام علمی هیدروکلریک اسید (اسید معده) و فرمول HCl، اسیدی بسیار قوی و خورنده است. به دلیل خاصیت خورندگی از شکل رقیق آن در خانه ها برای پاک کردن سطح توالت، ضدعفونی و از بین بردن زنگ زدگی فلزات استفاده می کنند. جوهر نمک ترکیبی بسیار سمی و خطرناک است و در صورت اختلاط با سایر شوینده ها، مانند وایتکس گاز کلر آزاد می کند. غلظت های هیدروکلریک اسید مورد استفاده در بازار 30 درصد است. 

در صنعت HCl ماده ای مهم برای تولید فوم های پلی اورتان و کلسیم کلرید است. در ادامه با کاربرد های این ترکیب خصوصا در منزل بیشتر آشنا می شویم:

تفاوت وایتکس و جوهر نمک چیست؟

وایتکس از یک محلول قلیایی با نام شیمیایی سدیم هیپوکلریت تشکیل شده است و یک عامل اکسیداسیون قوی به شمار می رود. وقتی این ماده با هیدروکلریک اسید مخلوط می گردد سبب اکسید شدن اسید و آزاد سازی گاز کلر طبق واکنش زیر می شود

NaClO + 2 HCl —-> Cl₂ + H₂O + NaCl

نمک تولید شده از مخلوط این دو ماده خطرناک نیست اما کلر به محض اختلاط از محلول جدا می شود و به هوا منتشر می گردد. گاز کلر (chlorine gas) بسیار واکنش پذیر می باشد زیرا پیوند بین دو اتم کلر بسیار ضعیف است. میزان گاز کلر تولید شده به مقدار استفاده از این ماده و غلظت آن ها بستگی دارد اما به هیچ وجه توصیه نمی شود تا این دو ماده را با هم حتی در مقادیر کم نیز اختلاط نمایید.

کاربردهای جوهر نمک

• کاربرد در منزل

اسید کلریدریک که در مصارف خانگی آن را با نام جوهر نمک می شناسیم به دلیل قابلیت خورندگی ای که دارد برای تمیزکاری سطوح مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. هنگام استفاده از این ماده به عنوان شوینده حتما باید آن را رقیق نمایید. 10 پارت (قسمت) از اسید را با 1 پارت از آب مخلوط نمایید و سپس با اسپری و یا برس آن را بر روی سطوح اعمال کنید. HCl می تواند برای دستگاه تنفسی بسیار آزار دهنده باشد بنابراین از آن در مکان های بسته خود داری نمایید و حتما از تهویه ی مناسب استفاده کنید.

مخلوط کردن این ماده با سایر شوینده ها می تواند بسیار سمی باشد و گاز های خطرناک تولید کند. از جمله معروف ترین موارد مسمومیت با این ماده به دلیل انتشار گاز کلر در اثر مخلوط کردن جوهر نمک با سفید کننده هایی مانند وایتکس است. برای تمیز و براق کردن سطوح سنگ مرمر، گرانیت و کاشی استیل، مس و تیتانیوم  مناسب نمی باشد و باید از شوینده های مخصوص استفاده نمایید.

• کاربرد در صنعت

جوهر نمک یک اسید صنعتی بسیار قوی است و در صنایه مختلفی مانند صنایعی که نام خواهیم برد کاربرد دارد. شاید بتوان مهمترین کاربردهای این ماده خصوصا در موارد صنعتی را به شرح زیر دسته بندی نمود.

1- اسید شویی با جوهر نمک

این ماده برای حذف زنگ آهن مورد استفاده قرار می گیرد زیرا خاصیت این ترکیب به گونه ای است که می تواند اکسید های فلزی انباشت شده روی سطوح فلزی را پاک کند. همچنین هیدروکلریک اسید می تواند سایر ناخالصی های موجود در فولاد ضد زنگ، آلیاژها و…  را حذف نماید . HCl فولاد را برای استفاده ی نهایی در بدنه ی خودرو ها، پل ها و… آماده می کند. در فرایند تمیز سازی فلزات نیز HCl  کاربرد عمده ای دارد. حذف ناخالصی ها مرحله ای مهم می باشد که حتما باید قبل از مراحلی مانند اکستروژن، رولینگ و گالوانیزاسون صورت پذیرد

در شکل بالا می توانید فرایند اسید شویی شرکت Greer Steel در شهر داور اوهایو را مشاهده می نمایید. این فرایند برای برطرف کردن زنگ زدگی سطح فلزات مورد استفاده قرار می گیرد. به ظاهر زنگ زده ی فلزات کنار و فلزاتی که آبکاری شده اند و بر روی کمربند حامل قرار دارند دقت کنید تا تفاوت را قبل و بعد از اسید شویی مشاهده کنید. در آمریکا حدود  1/4 تولید هیدروکلریک اسید صرف فرایند اسید شویی می شود.

اسید سولفوریک نیز ماده ای دیگر است که در اسیدشویی مورد استفاده قرار می گرد اما بنا به دلایل زیر جوهر نمک نسبت به اسید سولفوریک برتری دارد:

• زمان کمتر برای اسیدشویی
• کارایی خوب در دماهایی پایین
• بهبود بیشتر کیفیت سطح فلزات

2- تمیز سازی آجر ها

آجر ها به مرور زمان ممکن است در اثر رشد باکتری ها، کپک ها و… رسوب های معدنی ای بر روی سطح تشکیل دهند. برای تمیز سازی این لکه ها هیدروکلریک اسید 10 درصد گزینه ی مناسبی می باشد. با مخلوط سازی 1 پارت از این اسید و 9 پارت آب می توان محلول مناسبی برای تمیز سازی سطوح فراهم آورد. این محلول با کمک اسفنج بر روی آجر ها اعمال می شود و تمام لکه های موجود بر آن را از بین می برد.

3- در بنایی و رنگرزی

قلیایی بودن سطح یکی از مواردی است که مانع به هم چسبیدن مواد به یکدیگر و ایجاد رنگ و یا بتونه ی مناسب و یکدست بر روی آن می شود. بنابراین نیاز به خنثی سازی در این موارد از اولویت های مهم به حساب می آید. برای این منظور هیدروکلریک اسید را بر روی سطح پوشش می دهند تا موجب بر قراری پیوند مناسب بین سطح و پوشش اعمال شده شود.

4- استخر ها

pH استخر شما باید:

• مقداری بازی باشد و در رنج 7.2 الی 7.6 قرار بگیرد. این pH موجب می شود تا مقدار کلر بهینه باشد و برای چشم گوش و پوست خطر خوردگی نداشته باشد
• pH نباید زیر 7 باشد زیرا آب اسیدی می گردد و موجب خوردگی و آسیب به پوست و چشم می شود. pH پایین تر از 7 سبب از بین رفتن خطوط استخر نیز می شود
• pH بالا تر از 8 می تواند موجب کاهش فعالیت کلر شود. رنگ آب را تغییر دهد و فیلترهای تصفیه را از کار بیاندازد

بنا به دلایل بالا بهینه کردن pH امری مهم به شمار می رود. هنگامی که آب استخر خاصیت بازی پیدا کرده است افزودن اسید برای تنظیم PH می تواند مفید واقع شود.

جوهر نمک به دلیل داشتن خاصیت اسیدی در استخر ها به منظور حفظ pH در رنج قابل قبول مورد استفاده قرار می گیرد و یک تنظیم کننده ی پی اچ به شمار می رود. علاوه بر این می تواند موجب تمیزی استخر نیز شود. محلول 10 درصد HCl  برای استفاده در آب استخر به منظور جلوگیری از خوردگی توصیه می گردد

5- صنایع غذایی

هیدروکلریک اسید در تهیه ی انواع محصولات غذایی مانند سیروپ ذرت برای استفاده در نوشیدنی ها، شیرینی ها، سس های کچاپ و… مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین محصول فوق به عنوان یک ماده ی اسیدی کننده در سس ها محصولات کنسرو شده،آبمیوه ها و… به منظور افزایش طعم و عطر و کاهش فساد به این محصولات اضافه می شود

6- تولید مواد غیر آلی

مواد معدنی زیر در طی واکنش های اسید و باز تولید می گردند. هیدروکلریک اسید، اسیدی مناسب برای استفاده در تولید این مواد می باشد

• کلسیم کلرید: از واکنش  HCl با آهک، کلسیم کلرید تولید می شود. کلسیم کلرید نوعی نمک است که برای جلوگیری از یخ زدگی جاده ها مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در صنایع غذایی کلسیم کلرید به عنون تثبیت کننده و حجم دهنده به محصولات غذایی اضافه می شود. افزودن CaCl2 به محصولاتی مانند نان ها و کیک ها می تواند علاوه بر تثبیت کنندگی و حجم دهندگی ، خاصیت ضد میکروبی نیز داشته باشد

• آهن کلرید و پلی آلومینیوم کلراید: این مواد در تصفیه ی آب فاضلاب ، آب آشامیدنی و تولید کاغذ به عنوان عامل فلوکولانت و یا کواگولانت مورد استفاده قرار می گیرند
• نیکل کلرید: این ماده در حمام های آبکاری به منظور انتقال یون های نیکل بنا بر اهداف تزئینی و یا مقاوم سازی مورد استفاده قرار می گیرد
• روی کلرید: در گالوانیزاسیون این ماده به دلیل قرار دادن پوششی از Zn بر روی آهن مورد استفاده قرار می گیرد

7- تولید مواد آلی

بزرگترین بازار مصرفی جوهر نمک به دلیل استفاده از آن در سنتز مواد آلی می باشد. از جمله ی این مواد می توان به موارد زیر اشاره نمود

وینیل کلراید (PVC) :   وینیل کلراید یکی از مواد اساسی سنتز پلاستیک ها می باشد

TDI و MDI: اسید کلریدریک در تولید تولوئن دی ایزوسیانات TDI و متیلن دی فنیل دی ایزوسیانات MDI کاربرد دارد. این مواد در پلی اورتان مورد استفاده قرار می گیرند

بیس فنول آ (BPA) : این ماده در سنتز پلاستیک ها ، تهیه ی قوطی های آب معدنی و نوشابه، رزین های اپوکسی و… مورد استفاده قرار می گیرد

8- بازیابی و احیای رزین های کاتیونی

این ماده در دیونیزاسیون عملکرد خوبی از خود نشان می دهد و بنا بر همین خاصیت برای احیای رزین های کاتیونی مورد استفاده قرار می گیرد.

آب از بستر رزین های تبادل یونی حاوی یون های + و – عبور داده می شود تا یون های مزاحم موجود حذف شوند.

رزین های کاتیونی دارای گروه های با بار منفی می باشند که با کاتیون های موجود در آب واکنش می دهند .

رزین های آنیونی نیز به منظور جذب یون های منفی موجود در آب دارای گروه های مثبت در ساختار خود هستند که می توانند این یون های منفی را از آب حذف نمایند.

لازم به ذکر است که این ستون ها یک بار مصرف نیستند و پس از هر بار استفاده می توان آن ها را بازیابی نمود و مجددا مورد استفاده قرار داد. رزین های کاتیونی با هیدروکلریک اسید بازیابی می شوند و با وجود یون های H+ موجود می توان آن ها را احیا نمود

رزین های آنیونی نیز قابل بازیابی و احیای مجدد می باشند . در اینگونه رزین ها برای احیای ستون از هیدروکسید سدیم به دلیل داشتن یون های OH- استفاده می شود.

خنثی بودن ستون های مورد استفاده با کمک فرایند های احیا باید حفظ شود زیرا خود یون ها دارای بار می باشند. بنابراین ، مولکولهای با بار مثبت که به رزین کاتیون جذب می شوند ، توسط یونهای H + بدست آمده از اسید هیدروکلریک جایگزین می شوند.

9- خالص سازی نمک خوراکی

جوهر نمک یا همان اسید کلریدریک برای خالص سازی نمک خوراکی مورد استفاده قرار می گیرد . با کمک فرایند تصفیه سازی، نمک حاصله حاوی 97 الی 99 درصد سدیم کلرید خواهد بود که برای مصرف انسانی کاملا مناسب می باشد. همچنین گرید خوراکی آن که با کد E 507 شناخته می شود، برای کنترل اسیدیته در مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد . 

خطرات جوهر نمک 

اسید ها هر کدام به نوبه ی خود خطراتی را می توانند برای سلامتی ایجاد نمایند. اما جوهر نمک به دلیل مصارف خانگی، بیشتر موجب آسیب دیدگی به افراد به خصوص خانم های خانه دار می شود. در نتیجه حتما پیش از استفاده از این محصول باید نکات ایمنی را رعایت نمایید و اطمینان خاطر حاصل نمایید که محیطی که با این ماده کار می کنید از تهویه ی مناسب برخوردار باشد. در هنگام شست و شو توسط این ماده حتما از دستکش استفاده نمایید. توصیه می شود از این شوینده تنها برای جرم های بسیار مقاوم استفاده کنید. برای استفاده ی روزمره و پاکسازی سایر جرم ها می توانید از شوینده های ضعیف تر با معایب کمتر استفاده کنید.

• غلظت های خطرناک

حس بویایی شما می تواند وجود کلر را در غلظت های کمتر از 0.8 ppm نیز تشخیص دهد که در همین غلظت نیز برای دستگاه تنفسی بسیار آزار دهنده خواهد بود. طبق دستور العمل های سلامتی و ایمنی کار ، نباید فرد در معرض بیش از 1 ppm از این ماده قرار بگیرد. سطوح کلر به اندازه ی 15 ppm  می تواند موجب تحریک گلو شود. همچنین غلظت های بالا و در حدود 50 ppm کلر بسیار خطرناک است.

• علائم مسمومیت با جوهر نمک

نشانه های اولیه مسمومیت ناشی از گاز کلر متصاعد شده می تواند شامل قرمزی چشم ها، التهاب گلو و بینی ، عطسه و بی حسی باشد. در سطوح بالاتر ممکن است حالت هایی مانند تنگی نفس، سرفه، خفگی، تهوع و سرگیجه را تجربه کنید. حتی قرار گرفتن مکرر در برابر غلظت های پایین این ماده می تواند موجب از بین رفتن مینای دندان، مشکلات پوستی و ایجاد درد در قفسه ی سینه شود. جالب است بدانید که گاز کلر حتی می تواند موجب مرگ و میر در افراد شود و به همین دلیل در طول جنگ جهانی اول از آن به عنوان یک سلاح شیمیایی استفاده گردید

آیا جایگزین ایمن تری برای این ماده در استفاده خانگی وجود دارد ؟

پیشتر اشاره شد که قدرت بالای این ماده در از بین بردن لکه ها هم باعث محبوبیت آن و هم باعث بروز مشکلاتی در استفاده های خانگی گردیده است. به عنوان مثال این محصول گاها باعث از بین رفتن لعاب روی شیرآلات یا حتی خورده شدن سطوح فلزی و حتی تغییر رنگ در آنها می گردد، ماده ای که می توان از آن به نوعی به عنوان جایگزین جوهر نمک یاد کرد استیک اسید است که در سرکه نیز وجود دارد و طبق تجربه، استفاده از آن برای از بین بردن لکه ها روی سطوح می تواند مفید باشد.

نحوه نگهداری جوهر نمک :

به دلیل خاصیت خورندگی این محصول آن را در ظروف پلاستیکی، از جنس PVC نگهداری نمایید.

سوالات متداول

1- آیا جوهر نمک یک اسید خوراکی است؟

خیر این ماده همان هیدروکلریک اسید می باشد و به شدت خورنده است. بلعیدن آن به هر طریقی خطرناک است و می تواند منجر به سوراخ شدن مری و به طور کلی دستگاه گوارش شود.

2- جوهر نمک چه اسیدی است؟

جوهر نمک که با نام هیدروکلریک اسید نیز شناخته می شود، یک اسید قوی و خورنده است که به عنوان پاک کننده و ضدعفونی کننده در مصارف خانگی کاربرد دارد.

3- حلال جوهر نمک چیست؟

آب از بهترین حلال های جوهر نمک است. این اسید به هرنسبتی در آب حل می شود و در منازل امکان رقیق کردن آن با آب وجود دارد.

4- فرمول مولکولی جوهر نمک چیست؟

فرمول مولکولی جوهر نمک HCl است که در واقع همان هیدروکلریک اسید می باشد.

 

خرید مواد شیمیایی را به ما در مبتکران شیمی بسپارید