محلول ضدعفونی کننده دست چیست و فرمول تهیه آن

محلول ضدعفونی کننده دست چیست و از چه موادی ساخته شده است؟ هر ساله عدم رعایت بهداشت  بیماری های زیادی را به وجود می آورد و موجب مرگ و میر افراد زیادی در سرتاسر دنیا می گردد. با این حال شستن دست ها و رعایت بهداشت می تواند در وهله ی اول جلوی گسترش و ابتلا به این بیماری ها را بگیرد. طبق گفته ی دانشمندان شستن دست ها با آب و صابون بهترین گزینه می باشد. با این حال در صورت نبود صابون می توان از ژل ، پد و یا محلول های الکلی استفاده نمود. در این متن با این مواد بیشتر آشنا می شویم و تاثیر آن ها را بر روی ویروس ها ، باکتری ها و طرز تهیه محلول ضد عفونی کننده دست الکلی و ساخت آن را بررسی می کنیم. پس با ما همراه باشید.

چرا ضد عفونی کننده های الکلی ؟

این مواد به دلیل سهولت در استفاده و در دسترس بودن، بیشتر از آب و صابون طرفدار پیدا کرده اند. با این حال باید توجه نمود که در هنگام استفاده از محلول های الکلی از مالش دادن و پاک کردن آن ها پس از استفاده بپرهیزیم و صبر کنیم که در اثر جریان هوا خشک شوند. در غیر این صورت شاهد کاهش خاصیت ضدعفونی سازی آن ها خواهیم بود. علاوه بر این چگونگی ساخت این محصولات از اهمیت بالایی برخوردار است و می تواند تاثیر مستقیمی بر روی عملکرد این مواد برای تمیز سازی داشته باشد.

لازم به ذکر است که این محصولات تمیز کننده در مواردی که سطح باکتری های دست بالا است و یا در جلوگیری از عفونت های خاص ، جایگزین مناسبی برای آب و صابون به شمار نمی آیند.

مواد الکلی

طبق گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، “مواد ضدعفونی کننده الکلی (مایع ، ژل یا فوم) به محصولاتی  گفته می شود که برای استفاده در دست ها و به منظور غیرفعال کردن میکروارگانیسم ها و یا به طور موقت سرکوب رشد آنها طراحی شده باشد. چنین محصولاتی ممکن است حاوی یک یا چند نوع الکل مواد مرطوب کننده و یا نگهدارنده باشند.”

محصولات الکلی که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرند معمولا یکی از موارد زیر و یا ترکیب دو مورد از آن ها می باشد:

اتانول: در غلظت 60 تا 85 درصد برای از بین بردن ویروس ها

n-پروپانول:  در غلظت 60 تا 80 درصد و برای از بین بردن باکتری ها

ایزوپروپیل الکل : در غلظت 60 تا 80 درصد و برای از بین بردن باکتری ها

نکته: غلظت های فوق به دلیل وجود آب و تاثیر گذاری بیشتر این مواد در از بین بردن پروتئین سلول های بیگانه مورد استفاده قرار می گیرد.

ضدعفونی کننده های غیر الکلی:

بنزالکونیوم کلرید ، ماده ی فعال موجود در بیشتر محصولات ضد عفونی کننده دست بدون الکل است که امروزه در دسترس می باشد. این ماده غیر قابل اشتعال است و غلظت کم آن نسبتاً غیر سمی می باشد. مطالعات نشان می دهد این مواد ممکن است تاثیر گذاری مناسبی برای همه ی میکروب ها از خود نشان ندهند.

 با این حال این مواد در بازار هنوز جایگاه ویژه ای ندارند و همچنان محلول های الکلی طرفداران بیشتری در بین مردم دارند. ژل ها و محلول های بر پایه ی الکل توسط بیشتر سازمان های بهداشتی مورد حمایت قرار می گیرند و به همین دلیل معتبرتر شناخته می شوند

آب و صابون یا محلول های الکلی؟

CDC شستن دست ها را با آب و صابون توصیه می کند زیرا شستشوی دست باعث کاهش انواع میکروب ها و مواد شیمیایی روی دست ها می شود. اما اگر صابون و آب در دسترس نباشد ، استفاده از یک ضدعفونی کننده دست با حداقل 60 درصد الکل می تواند در جلوگیری از مریض شدن و انتشار میکروب به دیگران به شما کمک کند ولی با این حال نمی توان از تمیز بودن آن نسبت به سایر آلاینده ها مطمئن بود. زیرا ضدعفونی کننده های دست الکلی در بعضی مواقع تعداد میکروب های دست را به سرعت کاهش می دهند ، اما نمی توانند همه ی انواع جرم ها را از بین ببرند.

یکی از دلایل دیگری که CDC صابون را گزینه ی بهتری نسبت به محلول های الکلی می داند عدم استفاده ی به اندازه از این الکل ها می باشد. همچنین ممکن است مصرف کنندگان قبل از تاثیر گذاری این مواد بر روی میکروب ها به سرعت آن را خشک نمایند.

محلول های شست و شو در ازبین بردن چربی ها کمتر موثر واقع می شوند

در محیط های کاری ای مانند بیمارستان که اغلب افراد با میکروب ها سر و کار دارند استفاده از الکل ها می تواند بسیار موثر واقع شود. اما در صورتی که فرد دستانی بسیار آلوده و یا چرب دارد لازم است تا با آب و صابون آن را شستشو دهد. هنگامی که دست ها به شدت کثیف و یا چرب هستند ، ضدعفونی کننده دست ممکن است به خوبی تاثیر نکند.

ضد عفونی کننده های الکلی ممکن است مواد شیمیایی مضر مانند سموم دفع آفات و فلزات سنگین را از دست خارج نکنند.

بنابراین اگر با این مواد سر و کار دارید حتما دست های خود را با آب و صابون شست و شو دهید.

میزان تاثیر گذاری

میزان تاثیر گذاری این مواد به قدری هست که می تواند باکتری های گرم مثبت، گرم منفی، پاتوژن های مقاوم، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ، HIV ، ویروس آنفلوانزا را از بین ببرد.

تحقیقات نشان می دهد این ضد عفونی کننده ها در جلوگیری از شیوع آنفولانزای فصلی ، H1N1 ، URI و سایر بیماریهای مبتنی بر ویروس و باکتری  بسیار موثر است.

مطالعه ای در سال 2017 ، به بررسی فعالیت  این محلول ها بر روی ویروس های نوظهوری ، مانند ویروس ابولا ، ویروس (Zika (ZIKV ، سندرم حاد تنفسی  خاورمیانه (MERS)  و سندرم حاد کرونا ویروس (SARS-CoV) پرداخت و نتایج آن در مجله بیماریهای عفونی منتشر گردید . بر اساس این مطالعات ویروس ها طبق فرمولاسیون ساخت مورد تایید WHO ( محلول های بر پایه ی اتانول و ایزوپروپیل الکل) از بین خواهند رفت. در نتیجه در سال های اخیر و با شیوع ویروس های گوناگون اغلب دولت ها و سازمان های بهداشتی مردم را به استفاده ی مرتب از این محلول ها تشویق می نمایند.

نکته:

محلول های ضدعفونی کننده دست خوراکی نمی باشند و مصرف و بلعیدن این مواد می تواند مسمومیت های زیادی را پدید آورد به طوری که  مرکز کنترل سم آمریکا بین سالهای 2011 تا 2015 حدود 85000 تماس در زمینه ی مسمومیت کودکان در اثر بلعیدن این محلول ها دریافت کرده است.

در ویدیوی زیر با این مواد بیشتر آشنا شوید:

فرمول محلول ضدعفونی کننده دست الکلی:

این محصولات به صورت فوم ، ژل، محلول و … حاوی مواد شیمیایی گوناگونی می باشند. به طور کلی هر شرکت فرمولاسیون تولید خاص خود را دارد. در ادامه به دو فرمولاسیون پیشنهادی WHO برای ساخت محلول های ضدعفونی کننده دست بیشتر می پردازیم:

فرمولاسیون 1:

• استفاده از اتانول 98 درصد
• هیدروژن پراکسید 3 درصد: این ماده خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد و می تواند اسپور های باکتری را که معمولا به کمک الکل ها از بین نمی روند نابود کند.
• گلیسیرین 98 درصد: این ماده به منظور بهبود خواص محلول مورد استفاده قرار می گیرد و به دلیل خاصیت مرطوب کنندگی ای که به پوست می بخشد سبب جلوگیری از خشکی آن می شود. با این حال می توان از مرطوب کننده های دیگری نیز استفاده نمود. اما به دلیل ارزان تر بودن، خواص بیشتر و همچنین محلول پذیری بالا در آب و الکل این ماده در بین تولید کنندگان محبوبیت بیشتری دارد.
• آب مقطر یا آب سرد جوشیده شده

روش ساخت

8333 میلی لیتر از اتانول را به  ظرفی انتقال می دهیم و به آن 417 میلی لیتر هیدروژن پراکسید اضافه می کنیم. سپس 145 میلی لیتر گلیسرول را به محلول فوق اضافه می کنیم. از آنجایی که گلیسرول ویسکوزیته ی بالایی دارد لازم است تا دیواره های ظرف را با آب مقطر شست و شو دهید تا گلیسرول چسبیده به دیواره نیز به محلول اضافه گردد.

سپس محلول فوق را به ظرفی انتقال دهید و آن را با آب مقطر به حجم 10 لیتر برسانید.

محلول را مرتبا تکان دهید.

سپس می توانید محلول ساخته شده را درون ظرف های دلخواه ریخته و سپس از آن استفاده کنید. باید توجه نمود که محلول های موجود را به مدت 72 ساعت استفاده نکنید تا اگر باکتری و یا اسپور در ظرف های مورد استفاده وجود داشته باشد از بین برود.

محصول ضدعفونی کننده ساخته شده با این روش سرانجام حاوی 80 درصد اتانول، گلیسیرین 1.45 درصد و هیدروژن پراکسید 0.125 درصد خواهد بود. ( درصد های ذکر شده V/V  می باشند.)

فرمولاسیون 2:

• ایزوپروپیل الکل 99.8 درصد/ به مقدار 7515 میلی لیتر
• هیدروژن پراکسید 3 درصد / 417 میلی لیتر
• گلیسیرین 98 درصد / 145 میلی لیتر
• آب مقطر و یا آب سرد جوشیده شده

ساخت فرمولاسیون 2 نیز همانند فرمولاسیون 1 می باشد . در این فرمولاسیون به جای اتانول از ایزوپروپیل الکل استفاده شده است.

محصول نهایی ساخته شده حاوی 75 درصد ایزوپروپیل الکل، 1.45 درصد گلیسرول و 0.125 درصد هیدروژن پر اکسید می باشد.

نکته: وجود هر گونه افزودنی که به فرمولاسیون محصولات ضد عفونی کننده دست افزوده می شود باید در برچسب محصول قید شود. با این حال استفاده از افزودنی های رنگی و یا معطر به دلیل ایجاد آلرژی توصیه نمی شود.