طبقه بندی مواد شیمیایی بر اساس GHS

طبقه بندی مواد شیمیایی به منظور دسته بندی نمودن مواد شیمیایی مختلف از نظر خواص و خطراتی که می توانند ایجاد کنند، انجام می گیرد. معروفترین سیستمی که برای این طبقه بندی وجود دارد و در کل دنیا مورد استفاده قرار می گیرد GHS است.

GHS چیست ؟ 

(GHS (Globally Harmonized System عبارت است از سیستم جهانی و هماهنگ طبقه بندی و برچسب گذاری مواد شیمیایی. GHS خطرات محصولات شیمیایی را تعریف و دسته بندی می کند، همچنین اطلاعات ایمنی و سلامت نوشته شده بر روی برچسپ ها و برگه اطلاعات ایمنی (SDS) را تعیین می کند. هدف این است که قوانین مشابه برای دسته بندی خطرات ، همچنین فرمتی مشابه برای نوشتن اطلاعات در برچسپ ها (Labels) و برگه های ایمنی مورد استفاده قرار بگیرد. تمامی افراد و سازمان های فروشنده مواد شیمیایی، خریدار مواد شیمیایی، تولیدکنندگان، مصرف کنندگان ، حمل کنندگان و به کل تمامی افرادی که با این ترکیبات در تماس هستند باید از این موارد  مطلع باشند.

.

چرا باید از یک سیستم هماهنگ و جهانی استفاده نمود؟

در حال حاضر بسیاری از کشورها سیستم های مختلفی را برای طبقه بندی و برچسپ گذاری مواد شیمیایی مورد استفاده قرار می دهند. به علاوه در برخی کشورها چند سیستم مختلف مورد استفاده قرار می گیرند، که علاوه بر هزینه های زیادی که برای شرکت های فعال در این حوزه دارد، باعث گیج شدن کارگران و مصرف کنندگان نیز خواهد شد. برخی از مزایای استفاده از GHS عبارتند از:

  • بهبود بازده نظارتی
  • تسهیل تجارت
  • رعایت انطباق
  • کاهش هزینه ها
  • ارائه اطلاعات بهینه
  • موجب حمل و نقل و استفاده امن می شود
  • ارتقا سطح واکنش به حوادث شیمیایی
  • کاهش نیاز به آزمایش حیوانات

دامنه عملیاتی GHS چیست؟

GHS تمامی مواد شیمیایی خطرناک را در برمی گیرد، همچنین در نحوه برخورد با مواد شیمیایی در محیط کار، حمل و نقل، محصولات مصرفی، سموم دفع آفات و داروهای شیمیایی در نظر گرفته می شود.

اصطلاحات کلیدی در طبقه بندی مواد شیمیایی به روش GHS

  SDS : برگه اطلاعات ایمنی

Hazard Group : این طبقه بندی خطرات را به سه دسته عمده بهداشت، فیزیکی و محیطی تقسیم بندی می کند.

Class : کلاس اصطلاحی است که برای توصیف انواع مختلف خطرات به کار می رود. به عنوان مثال ، گازهای تحت فشار نمونه ای از کلاس در خطرات فیزیکی است.

Category: دسته بندی برای توصیف زیر مجموعه های کلاس ها استفاده می شود. به عنوان مثال مواد شیمیایی خود واکنش دهنده دارای 7 زیر مجموعه است. هر مجموعه (دسته) دارای قوانین و معیارهایی است که تعیین می کند کدام مواد شیمیایی به آن دسته بندی تعلق دارند. دسته ها با اعداد و یا شماره مشخص می شوند که حرف A یا شماره 1 به معنای خطرناک ترین است.

Hazard Statment = بیانیه خطر : برای هر دسته موجود در یک کلاس ، بیانیه استانداردی وجود دارد که برای توصیف خطر استفاده می شود.

Precautionary Statement  = بیانیه احتیاطی: عبارات استانداردی هستند که اقداماتی را برای جلوگیری و یا به حداقل رساندن اثرات منفی ناشی از حمل و یا ذخیره نادرست مواد خطرناک ارائه می دهند.

Signal word = کلمه هشداریا اخطار: GHS از دو کلمه هشداری استفاده می کند : Danger و Warning که به ترتیب خطر و هشدار هستند. این کلمات میزان خطر را بر روی لیبل و برگه اطلاعات ایمنی نشان می دهند. به عنوان مثال کلمه سیگنالی که برای مواد ترکیبات خود مشتعل شونده ای که در دسته 1 قرار دارند Danger است و برای مواد (خود اشتعال پذیر) موجود در دسته بندی 2 از کلمه warning  استفاده می شود. دسته بندی هایی وجود دارند که برای آنها کلمه هشدار نوشته نمی شود.

Pictogram = پیکتوگرام (لوزی خطر): به نماد GHS بر برچسپ و SDS اطلاق می شود. تمامی دسته بندی ها نماد مخصوص به خود را ندارند.

اطلاعات GHS بر روی لیبل یک محصول

مفهوم گروهبندی GHS و بلوک بندی چیست؟

سه گروه اصلی خطرناک وجود دارند که عبارتند از:

  • خطرات فیزیکی
  • خطرهای سلامتی
  • خطرات محیطی

هر کدام از این گروه های اصلی دارای کلاس ها و دسته بندی هایی هستند. هر کدام از این بخش ها به عنوان یک بلوک (Building block) شناخته می شود. هر کشوری می تواند تعریف نماید که کدام بلوک ها را در کدام بخش ها (محیط کار، حمل و نقل، محصولات مصرفی) به کار برده شوند. پس از انتخاب بلوک باید از قوانین مربوط به GHS برای طبقه بندی مواد شیمیایی استفاده شود.

کلاس ها

همانگونه که قبلتر اشاره شد سه گروه اصلی در طبقه بندی مواد شیمیایی هر کدام دارای کلاس های متفاوتی هستند که در ادامه به آنها اشاره شده است.

کلاس های مربوط به گروه خطرات سلامتی

  • سمیت حاد
  • خوردگی/ تحریک پوست
  • آسیب جدی چشمی/ سوزش و تحریک چشم
  • حساسیت پوستی یا تنفسی
  • جهش زایی سلولی
  • سرطان زایی
  • اختلال در تولید مثل
  • سمیت برای یک عضو خاص – برای یکبار قرار گرفتن در معرض آن
  • سمیت برای یک عضو خاص – تماس و قرار گرفتن در معرض آن به صورت مداوم و تکراری

کلاس های گروه خطرات فیزیکی

  • مواد منفجره
  • گازهای قابل استعال
  • ذرات معلق
  • گازهای اکسید کننده
  • مایع قابل اشتعال
  • جامدات قابل اشتعال
  • مواد و ترکیبات خود واکنش دهنده
  • مایعات پیروفوریک
  • جامدات پیروفوریک
  • موا و ترکیبات خود گرم شونده
  • مواد ترکیباتی که در صورت تماس با آب گازهای اشتعال پذیر منتشر می کنند
  • مایعات اکسیدکننده
  • جامدات اکسید کننده
  • پراکسیدهای آلی
  • خورندگان فلزات

کلاس های موجود در خطرات محیطی

  • خطرناک برای آبزیان
  • خطرناک برای لایه ازون

در ادامه به نمادهای مورد استفاده در طبقه بندی مواد شیمیایی به روش GHS خواهیم پرداخت.

پیکتوگرام چیست و هر کدام برای چه منظوری استفاده می شوند؟

پیکتگرام ها (لوزی های خطر) تصاویری گرافیکی هستند که می توانند به سرعت نوع خطر محصول را به مصرف کننده نشان دهند. اکثر این نماد ها یک حاشیه قرمز رنگ دارند و در وسط نیز شامل سمبلی هستند که نوع خطر را بیان می کند. این نماد ها نتیجه طبقه بندی مواد شیمیایی به شیوه درست هستند.

در شکل زیر این نماد نشان داده شده اند. کلمات بولد شده نام پیکتوگرام و کلمات موجود در پرانتز خطر را شرح می دهند.

پیکتوگرام های GHS

چه پیکتوگرام هایی برای کدام کلاس ها و دسته ها استفاده می شوند:

شعله

شعله

لوزی خطر شعله (Flame) برای موارد زیر استفاده می شود:

  • گازهای قابل اشتعال (دسته بندی 1)
  • مواد معلق قابل اشتعال (دسته 1 و 2)
  • مایعات قابل اشتعال (دسته 1، 2 و 3 )
  • جامدات قابل اشتعال (دسته 1و2 )
  • مایعات پیروفوریک (دسته 1)
  • جامدات پیروفوریک (دسته 1)
  • گازهای پیروفوریک (دسته 1)
  • مواد و ترکیبات خود گرم شونده (دسته بندی 1 و 2)
  • ترکیبات و موادی که در صورت تماس با آب گازهای اشتعال پذیر منتشر می کنند (دسته بندی 1، 2 و 3)
  • مواد و ترکیبات خود واکنش دهنده (انواع B*، C، D ،E و F)
  • پروکسیدهای آلی (انواع B*، C، D ،E و F)

لوزی خطر شعله بر روی دایره (Flame over circle)

شعله بر روی دایره

  • این نماد برای کلاس ها و دسته های زیر به کار برده می شود:
  • گازهای اکسید کننده (دسته 1)
  • مایعات اکسید کننده (دسته های 1، 2 و 3)
  • جامدات اکسید کننده (دسته های 1، 2 و 3)

پیکتوگرام سیلندر گاز

سیلندر گازی
سیلندر گازی
  • این لوزی خطر در مورد  زیر استفاده می شود:
  • گازهای تحت فشار (گاز کمپرس شده، گاز مایع شده، گازهای محلول)

لوزی خطر خوردگی

خوردگی

  • این لوزی برای
  • خورندگی فلزات (دسته 1)
  • خوردگی و تحریک پوست (دسته های 1، 1A ، 1B و 1C)
  • خسارات جدی به چشم و تحریک آن (دسته 1)

لوزی بمب انفجاری

بمب انفجاری

  • مواد و ترکیبات خود واکنش دهنده (Types A and B*)
  • پروکسیدهای آلی (Types A and B*)

پیکتوگرام جمجمه و استخوان

جمجمه و استخوان

  • این نماد برای سمیت حاد مورد استفاده قرار می گیرد:
  • دهانی (دسته های 1، 2 و 3)
  • پوستی (دسته های 1، 2 و 3)
  • استنشاق (دسته های 1، 2 و 3)

پیکتوگرام خطر سلامتی

خطرات سلامتی

  • حساسیت دستگاه تنفسی و پوست (دسته های 1، 1A و 1B)
  • ایجاد جهش سلولی (دسته های 1، 1A و 1B و 2)
  • سرطان زایی (دسته های 1، 1A و 1B و 2)
  • اختلال در تولید مثل (دسته های 1، 1A و 1B و 2)
  • سمیت برای یک عضو خاص – برای یکبار قرار گرفتن در معرض آن (دسته های 1 و 2)
  • سمیت برای یک عضو خاص – تماس و قرار گرفتن در معرض آن به صورت مداوم و تکراری (دسته های 1 و 2)

لوزی خطر علامت تعجب

علامت تعجب

  • این نماد در موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
  • سمیت حاد – دهانی، پوستی ف استنشاق (دسته 4)
  • خوردگی و تحریک پوست (دسته 2)
  • خسارات جدی به چشم و تحریک آن (دسته 2 و 2A)
  • حساسیت دستگاه تنفسی و پوست (دسته های 1، 1A و 1B)
  • سمیت برای یک عضو خاص – برای یکبار قرار گرفتن در معرض آن (دسته 3)

در این مقاله به صورت مختصر نحوه طبقه بندی مواد شیمیایی ارائه شد. آگاهی از این طبقه بندی در هنگام خرید و فروش مواد شیمیایی، حمل و نقل ، نگهداری ، استفاده و غیره باید باید در دستور کار همه باشد.

منبع

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *