اسید مورچه

اسید مورچه چیست؟ شاید بارها کلمه اسید مورچه یا جوهر مورچه به گوشتان خورده باشد. جوهر مورچه که با نام فرمیک اسید نیز شناخته می شود یک نوع اسید ضعیف از انواع کربوکسیلیک اسید ها و ساده ترین آن ها است. این ماده به طور طبیعی در نیش حشراتی مانند مورچه و زنبور و در برخی گیاهان مثل گزنه وجود دارد. در قرن پانزدهم کیمیاگران می دانستند که از لانه مورچه ها بخارات اسیدی خارج می شود. اولین شخصی که جوهر مورچه را جداسازی کرد، جان ری دانشمند انگلیسی بود که با روش تقطیر بدن مورچه این کار را انجام داد.

روش تولید اسید فرمیک

همانطور که قبلا اشاره کردیم، حشراتی مانند مورچه و زنبور برای دفاع از خود در نتیجه گزش، جوهر مورچه را وارد بدن می کنند. که علائمی مانند التهاب، قرمزی، سوزش و خارش را ایجاد می کند. انتشار طبیعی این ترکیب در گازهای متصاعد شده از جنگل ها،  منبع طبیعی دیگری برای این ماده است. امروزه به دلیل استفاده گسترده ای که از جوهر مورچه در صنعت، از روش های صنعتی برای تولید عمده آن استفاده می شود.

تولید اسید مورچه با متانول

از معمول ترین روش، می توان به تولید از طریق متانول اشاره کرد. در این روش متانول و کربن مونوکسید در فاز مایع با فشار بالا در  حضور یک باز قوی با یکدیگر ترکیب شده و متیل فرمیت را تولید می کند. در ادامه متیل فرمات در حضور آب هیدرولیز می شود و فرمیک اسید تولید می شود.

CH3OH + CO → HCO2CH3

HCO2CH+ H2O → HCO2H + CH3OH

می توان هیدرولیز متیل فرمات را در حضور سولفوریک اسید نیز انجام داد. در این روش متیل فرمات در حضور آمونیاک به فرمامید تبدیل می شود و سپس با کمک سولفوریک اسید هیدرولیز می گردد.

HCO2CH3 + NH3 → HCONH2 + CH3OH

HCONH+ 2H2O + H2SO4 → 2HCO2H + (NH4)2SO4

همچنین می توان این ترکیب را به عنوان محصول جانبی در تولید اسید استیک نیز تهیه کرد. از روش های صنعتی دیگر برای تولید جوهر مورچه به هیدروژناسیون دی اکسید کربن، اکسیداسیون ترکیبات بیومس (زیست توده ها)، روش های الکتروشیمیایی و سنتزهای زیستی اشاره کرد.

تولید اسید مورچه با سدیم هیدروکسید

فرمول شیمیایی اسید فرمیک HCOOH است و در صنعت از واکنش اسید سولفوریک و ترکیب سدیم تولید شده از واکنش کربن مونو اکسید و هیدروکسید سدیم تولید می شود که واکنش آن به شرح زیر است:

واکنش تولید اسید فرمیک

این اسید بی رنگ و دارای بوی تند بوده که در 8 درجه سانتی گراد منجمد شده و در 100 درجه سانتی گراد نیز به جوش می آید. در ادامه قصد داریم این ماده را بیشتر بررسی کنیم تا با آن بیشتر آشنا شوید و دلیل این نامگذاری را بهتر بدانید. شما می توانید برای خرید اسید فرمیک اینجا کلیک کنید.

دلیل نامگذاری اسید مورچه

دلیل عمده این نامگذاری را شاید بتوان به این دلیل دانست که این اسید اولین بار توسط یک طبیعت شناس انگلیسی از مورچه ها استخراج شد، به این صورت که اجساد مورچه ها را بعد از له کردن تقطیر نمود و اسید فرمیک را از آن جداسازی کرد. اما سوالی که پیش می آید این است که کاربرد این اسید در بدن مورچه چیست؟

در واقع مورچه در تقابل با دشمنان این ماده را اسپری نموده یا از طریق گاز گرفتن و نگه داشتن مهاجم با فک پایینی مقدار مشخصی از آن را به بدن حریف خود تزریق می کند. دوز و میزان آن که در بدن مورچه تولید می شود بنا به نوع مورچه متفاوت بوده و در برخی غلظت این اسید تولید شده بیشتر است.

اسید فرمیک

برای مثال مورچه های زرد این اسید را از طریق کیسه هایی در زیر شکم به سمت قربانی اسپری می کنند،جالب است بدانید این ابزار به عنوان یک سلاح دفاعی در برابر هم نوعان نیز استفاده می شود و گاها مشاهده شده است که مورچه های زرد با اسپری کردن آن بروی بدن، خود از گزند مورچه های قرمز در امان نگه می دارند.

اسید فرمیک در گیاهان

این ماده شیمیایی منحصر به مورچه ها نمی باشد و در بعضی گیاهان نیز به عنوان ابزار دفاعی استفاده می شود، گیاهی که عمدتا در نواحی شمالی کشور می روید و با نام گزنه از آن یاد می شود نیز از جمله گیاهان مجهز به این سلاح می باشد،تجربه دست زدن به آن با سوزش ادامه دار و قرمزی پوست در اثر سوراخ شدن پوست از طریق خارهای ریز روی برگ همراه می شود،این خارها به کیسه های حاوی این اسید و هیستامین متصل بوده که بعد از تزریق به زیر پوست ممکن است باعث بروز علائم آلرژیک در بدن شوند. این ترکیب به طور طبیعی در میوه هایی همچون سیب،توت فرنگی و تمشک نیز وجود دارد.

آیا زهر زنبور نیز حاوی اسید فرمیک است؟

در ابتدا گمان می شد که زهر زنبور نیز حاوی این ترکیب باشد که بررسی های انجام شده نشان داد که این ماده توسط زنبور تولید نمی شود.

کاربرد جوهر مورچه

از مهم ترین کاربرد اسید فرمیک استفاده به عنوان ماده نگهدارنده و ضد باکتری در خوراک دام و طیور است. این ماده به دلیل خاصیت اسیدی در تولید چرم و رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرد. حدود 6% از تولید جهانی اسید مورچه به عنوان منعقد کننده در تولید لاستیک نیز استفاده می شود. به عنوان جایگزین برخی از اسیدهای معدنی در محصولات پاک کننده آهک کاربرد دارد. در طب سنتی جوهر مورچه برای موهای زائد کاربرد دارد. 

کاربرد اسید فرمیک برای کنه

شاید یک کاربرد مهم این ترکیب که به ربط به این موجودات نیست استفاده در از بین بردن کنه واروا در صنعت زنبورداری باشد.البته مواد شیمیایی نظیر اسید اگزالیک نیز در مبارزه با این کنه ها بسیار موثر است این کنه در واقع بلای جان زنبور دارهاست، مکانیزم عملکرد آن به این صورت است که به بدن زنبورها چسبیده و از خون آنها تغذیه می کند،همچنین با ورود به کندو از شفیره ها نیز تغذیه نموده و باعث از بین رفتن آنها و یا تولد زنبورهای ناقص می شود که یکی از علائم حمله این کنه به کندوها برای زنبوردارها نیز همین است.همانطور که اشاره شد،اسپری کردن این ترکیب روی زنبورها باعث از بین رفتن کنه واروا می شود،البته غلظت اسید فرمیک بسیار مهم است به طوری که غلظت پایین ممکن است مبارزه با کنه ها را بی تاثیر و در مقابل غلظت بالای آن ممکن است باعث آسیب به کندو شود.

اسید مورچه در زنبورداری

نکته مهم که باعث محبوبیت این ماده در زنبورداری می شود این است که استفاده از آن در مبارزه با کنه واروا تاثیری در کیفیت عسل تولیدی ندارد.

سایر کاربردها

اما این همه ماجرا نیست،همانطور که پیشتر نیز گفته شد کاربردهای این ترکیب بسیار گسترده بوده که استفاده در تولید نگهدارنده ها در صنایع غذایی به سبب خاصیت ضد باکتری آن ، صنایع آرایشی و بهداشتی، استفاده در خوراک دام‌ها یا تولید مواد شوینده تنها بخشی از آنهاست.

عوارض اسید فرمیک

نیش مورچه روی بدن انسان به سبب وارد شدن این اسید به بدن با قرمزی و سوزش همراه است همچنین نفس کشیدن در نواحی که مورچه ها لانه سازی نموده اند به سبب وجود همین ماده شیمیایی در هوا، موجب تحریک و سوزش مجاری تنفسی خواهد شد.

طبق آخرین تحقیقات انجام شده توسط سازمان های محیط زیستی مضرات اسید مورچه موجود در نیش حشرات شامل تحریک پوست و قرمزی و نهایتا ورم است و به ندرت اثرات جدی تری از آن به روی انسان گزارش شده است. البته نباید از یاد برد که خیل عظیم این موجودات در گروه های بزرگ همواره برای سایر موجودات بزرگتر از جمله انسان ممکن است خطرناک باشند.

آیا اسید مورچه برای انسان خطرناک است؟

میزان خطر این ماده ارتباط مستقیم با غلظت آن دارد به طوری که در غلظت های پایین باعث سوزش،خارش، تاول و در غلظت های بالاتر و در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آن باعث آسیب به دستگاه تنفسی و حتی بروز آسیب های کبدی و کلیوی می شود.

  • استنشاق: باعث خوردگی و تحریک دستگاه تنفسی شده و بخارات اسیدی آن منجر به تخریب سلول های بویایی، ایجاد سرفه و… می شود. در مواردی گزارشاتی منوط بر شوک و مرگ و میر در نتیجه استنشاق فرمیک اسید وجود دارد. بنابراین در صورت حضور در معرض این ترکیب و مشاهده علائم به هوای آزاد رفته و حدود 15 دقیقه از هوای تازه استفاده شود. در صورت ادامه داشتن علائم به مرکز پزشکی مراجعه شود.
  • تماس با چشم: از آنجاییکه این ترکیب نوعی اسید است برخورد آن با چشم می تواند به شدت تحریک کننده بوده و منجر به ایجاد سوختگی، التهاب، قرمزی، آسیب به عصب بینایی و کوری شود. بنابراین در صورت تماس آن با چشم، چشم را با آب خنک بشویید و سپس سریعا به مرکز پزشکی مراجعه کنید.
  • تماس با پوست: در صورت تماس این مایع با پوست، علائمی مانند التهاب، قرمزی، سوختگی همراه با ترک خوردگی مشاهده خواهد شد. همچنین می تواند منجر به مشکلات تنفسی، بلع و حتی مرگ شود. بنابراین اگر این اسید با پوست تماس پیدا کرد، محل تماس را با آب بشویید و سریعا به مرکز پزشکی مراجعه کنید.
  • بلع: خوردن این اسید منجر به ایجاد خوردگی و تخریب شدید بافت های گوارشی مانند مری و نای می شود. علائمی مانند احساس سوزش، درد، کاهش فشار خون، مشکلات کلیوی و مرگ می شود. بنابراین در صورت بلع بالای سی میلی لیتر، سریعا به مرکز پزشکی مراجعه شود.

2 نظر برای «اسید مورچه یا جوهر مورچه چیست؟»

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *