مو یکی از ویژگیهای بارز پستانداران است. مو نه تنها از سرما و گرما محافظت می کند، مانند سبیل گربه برخی عملکردهای حسی را نیز انجام می دهد. ساختار مو در انسان نتیجه تکامل است و رشد آن به وضعیت عمودی ما و نیاز به محافظت از سر مربوط می شود. مو نقش اجتماعی مهمی را برای انسان ها ایفا می کند. ساقه مو نتیجه یک مکانیسم بیولوژیکی پیچیده است که اولین اتفاقات آن از ماه سوم در جنین رخ می دهد.
ساختار مو از نظر شیمیایی چگونه است؟ قسمتی از مو که در بالای پوست دیده می شود ساقه مو نامیده می شود. ساقه مو از سلولهای مرده ای تشکیل شده است که به همراه مقدار کمی آب به کراتین و مواد اتصال دهنده تبدیل شده است. ما هنگام کوتاه شدن مو هیچ دردی احساس نمی کنیم. ساختار مو زیر میکروسکوپ شبیه تصویر زیر می باشد:
شناخت ساختار مو
ساختمان مو شامل بخش های مدولا، کورتکس و کوتیکول مقداری پروتئین یا پلی پپتید می باشد.
- کوتیکول: لایه خارجی ساقه مو نازک و بی رنگ است. این به عنوان محافظت از قشر عمل می کند.
- کورتکس: لایه میانی ساقه مو که استحکام، رنگ و بافت الیاف مو را تامین می کند. این لایه به عنوان قشر نیز شناخته می شود و عملکردهای مختلفی دارد.چیزی حدود 90 درصد وزن کل مو را تشکیل می دهد. ساختار سلولی کشیده ای دارد که توسط یک ماده فیبری به یکدیگر متصل شده و به استحکام و حالت ارتجاعی مو کمک می کند. این لایه همچنین حاوی رنگدانه (ملانین) که به موها رنگ طبیعی می دهد. کارهایی مانند کراتین و لختی شیمیایی مو، اتو موی و رنگ کردن مو باعث تغییرات موقت و دائمی در مو می شود. این تغییرات در اثر تغییر در لایه قشر رخ می دهد.
- مدولا: عمیق ترین لایه ساقه مو ، فقط در موهای بزرگ و ضخیم دیده می شود. به آن مغز مو نیز گفته می شود. این لایه از سلول های گرد تشکیل شده است. موهای طبیعی بلوند و باریک عموماً مدولا ندارند. مغز مو از هر نوع اقدام آرایشی و مراقبتی بر روی مو در امان است.
- پروتئین ها جز زیر گروه آلفاکربوکسیل ها که نوعی آمینو اسید است و به گروه آلفا آمینو اسید دیگری از طریق یک باند پپتیدی به نام باند آمیدی می پیوندد هستند. با توجه به تعداد آمینو اسیدهای تشکیل دهنده چنین پلیمرهایی، به آن ها پپتید یا زنجیر کوتاه پروتئینی گفته می شود.
ساختار کراتین مو
قسمت اعظم ساختار مو شامل پروتئینی به نام کراتین است. کراتین در برابر آسیب های مختلف مقاوم است. کراتین سازنده پر پرندگان، چنگال حیوانات، ناخن و سم چهارپایان است. هر واحد کراتین از واحدهای کوچکتری به نام اسیدهای آمینه ساخته شده است.
مو همچنین حاوی چربی، رنگدانه، ملانین، مقدار اندکی از ویتامین ها، مقادیر ناچیزی روی و سایر فلزات است. همچنین حاوی آب است که در حدود 13% وزن کل آن را تشکیل می دهد و برای حفظ و ارائه خواص شیمیایی و فیزیکی آن بسیار مهم و حیاتی می باشد.
ملانین که در لایه کورتکس یا همان قشر وجود دارد از دو نوع ملانین تشکیل شده:
- اوملانین
- فوملانین
Eumelanin رنگ قهوه ای و سیاه تولید می کند و شایع ترین نوع ملانین است. فوملانین رنگ های زرد، بلوند، قرمز به مو می دهد. رنگ طبیعی مو از نسبت پئوملانین و اوملانین به همراه اندازه و تعداد دانه های رنگدانه ناشی می شود. وقتی موها خاکستری می شوند ، رنگدانه ملانین در لایه قشر وجود ندارد.
استحکام مو
مو به طور عجیبی دارای استحکام است و حتی یک رشته از مو توانایی بلند کردن وزنه 100 گرمی را بدون اینکه پاره و گسسته شود را دارد و حتی می توان ریسمان محکمی از موها تهیه کرد.
پروتئین های کراتینی کورتکس عامل این استحکام غیر معمول است. مولکول های بلند کراتین در کورتکس به یکدیگر فشرده شده اند تا ساختمانی منظم، مستحکم و با قابلیت انعطاف را شکل دهند.
مو چگونه شکل ظاهری خود را به دست می آورد؟
شکل ظاهری مو وابسته به فاکتورهای متعددی است از جمله شکل ظاهری فولیکول، زاویه و نحوه رویش مو که از فردی به فرد دیگری و از نژادی به نژاد دیگری متفاوت است.
کراتین علاوه بر استحکام مو در شکل دهی فولیکول های مو نیز نقش مهمی را ایفا می کند.
شکل ظاهری مو متاثر از پیوندهای شیمیایی موجود در ساختمان آن است، به علت استحکام و قدرت بسیار بالای پیوندهای دی سولفیدی، تنها راه تغییر ساختار مو به کارگیری روش های شیمیایی همانند صاف کردن، بااستفاده از عوامل شیمیایی است.
هر زنجیر کراتینی به وسیله پیوندهای شیمیایی دیگری به هم متصل اند که به آن ها باندهای هیدروزنی گفته می شود. در زنجیر کراتینی مو، تعداد باندهای هیدروژنی به مراتب بیشتر از باندهای دی سولفیدی است. در زمان خیس شدن مو این باندها به دفعات شکسته شده و موقع خشک شدن دوباره شکل می گیرند. این همان اساس مرتب کردن و حالت دادن به مو است. استفاده نادرست از ابزار های حالت دهی مو، حرارت زیاد و مصرف بیش از حد مواد شیمیایی باعث آسیب به لایه کوتیکول مو می شود و یکپارچگی موها را تضعیف می کند.
اهمیت آب در مو
مقدار آب موجود در ساختار مو به رطوبت نسبی احاطه کننده آن بستگی دارد که به آن RH می گویند. تغییراتی که به دلیل خیس شدن در حالت مو ایجاد می شود، متاثر از تغییر در RH محیطی است. این تغییر در ساختار مو ممکن است باعث حالت پذیر شدن یا از دست دادن حالت پذیری شود. واضح است که با تغییر در RH کراتین مو، ممکن است جذب آب افزایش یابد یا آب از دست بدهد.
نفود مواد شیمیایی به داخل ساختار مو
کورتکس باعث استحکام مکانیکی ساختمان مو می شود که به وسیله 5 الی 10 لایه مسطح محافظت می شود. لایه ها در واقع همان سلول های اورلپ شده کوتیکول است و خود به وسیله غلاف های چند لایه بسیار مقاوم شیمیایی احاطه شده اند.
این لایه ها بسیار متراکم بوده و به عنوان سدی جدی و قوی در برابر نفوذ مواد شیمیایی به داخل مو عمل می کند.
در صورت آسیب به کوتیکول انتقال و جذب مواد به داخل مو به مراتب آسان تر می شود.
اثرات کلر بر روی موی سر و ساختار مو
خاصیت خورندگی بالای کلر منجر به آسیب به پوست و موها می شود. آب حاوی کلراین باعث اسیب به لایه کوتیکول و تخریب پروتئین آن می شود. از نشانه های آسیب مو در اثر آب کلر دار خشکی و نازک شدن مو می باشد. کلر رنگ مور را تغییر نمی دهد اما ماندن طولانی در استخر باعث ایجاد رنگ سبز در مو می شود. این تغییر رنگ در واقع به دلیل فلزات اکسیده شده در آب است. شستن مو با شامپو و نرم کننده ها باعث کاهش اثار مخرب کلر می شود.
مقالات مرتبط:
